ޝެއިހް އިސްލާމް އިބްނުތައިމިއްޔާ 03

އެކަލޭގެފާނު ޖަލުގައި

ޝެއިޚުލް އިސްލާމް އިމާމް އިބުނު ތައިމިއްޔާ ރަޙިމަހުﷲ ގެ ހިތްވަރުފުޅާއި ޙައްޤުގެ މަގުގައި ސާބިތުވެ ހުންނެވުމުގެ ސަބަބުންނާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ޢިލްމުގެ ސަބަބުން އެކަލޭގެފާނުގެ މަޝްހޫރުކަން ފެތުރި، އެކަލޭގެފާނަށް ތާއީދުކުރާ މީހުން ގިނަވަމުން ދިޔައެވެ. މިކަމުގެ ނަތީޖާއަކަށްވީ އެދުވަސްވަރުގެ ބައެއް އިލްމުވެރިން އެކަލޭގެފާނާއި ހަސަދަވެރިވުމެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ގިނަ ފަހަރު ހައްޔަރު ކުރެވިފައިވަނީ މިފަދަ ބައެއް މީހުންގެ ޝަކުވާތަކުގެ ސަބަބުންނެވެ.

މިކަން ބަޔާންކުރައްވަމުން އިމާމް އިބުނު ކަޘީރު ރަޙިމަޙުﷲ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.


"މީހުންގެ ތާއީދާއި ލޯބި އެކަލޭގެފާނަށް ލިބެން ފެށުމުން ބައެއް ޢިލްމުވެރިން އެކަލޭގެފާނާއި މެދުގައި ހަސަދަވެރިވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެންމެ ސަމާލުކަން ދެއްވި ކަމަކީ ނުބައިކަންތައްތައް މަނާކުރުމާއި ހެޔޮކަންތައްތަކަށް އަމުރުކުރުން ކަމަށްވީ ހިނދު މީސްތަކުންގެ މެދުގައި އެކަލޭގެފާނު ވަރަށްބޮޑަށް މަޝްހޫރުވެގެން ދިޔައެވެ.

 އެކަލޭގެފާނަށް ތާއިދުކުރާ މީހުންގެ އަދަދު ގުނާއަދަދު ނުކުރެވާހާ ގިނައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ދީންވެރިކަމާއި އަދި ޢިލްމުވެރިކަމާއި އިލްމުހޯދުމަށް ހުރި ޝަޢުޤުގެ ސަބަބުން އެބައިމީހުން ޙަސަދަވެރި ( މިޒަމާނުގެ ބަހުން ބުނާނަމަ ޖެލަސް ނުވަތަ ކުރުކޮށް ބުނަންޏާ "ޖޭ" ) ވަމުން ދިޔައެވެ."

އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީ ޖަލުގައި ހުންނަވަނިކޮށެވެ. އެގޮތުން އެންމެ ފަހުން އެކަލޭގެފާނު ޖަލަށްލެވުނީ މިލާދީ ސަނަތުން 13 ޖުލައި 1326 ވަނަ ތާރީޚުން ފެށިގެން އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވަންދެނެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޖަލަށްލެވުނުނު ސަބަބަކީ އެކަލޭގެފާނު އޭގެ 17 އަހަރު ކުރިން ދެއްވާފައިވާ ފަތުވާއެއް އެކަލޭގެފާނާއި ޙަސަދަވެރިވީ މީހުން މައްސަލައެއްގެ ގޮތުގައި އެކަން ބޮޑުކޮށްލައިގެން އެކަލޭގެފާނު ދެއްކެވި ވާހަކަފުޅުގެ މާނައޮޅޭގޮތަށް ފަތުރައިގެންނެވެ.

 އެއީ ރަސޫލުﷲ ސައްލަﷲ އަލައިހި ވަސައްލަމަގެ މިސްކިތަށް ދިޔުމުގެ ބަދަލުގައި ސީދާ އެކަލޭގެފާނުގެ ޤަބުރަށް ޒިޔާރަތްކުރުމުގެ (ނިޔަތާއި އެކު) ބެހޭގޮތުން އެކަލޭގެފާނު ދެއްވާފައިވާ ފަތުވާއެކެވެ. އަދި މިފަތުވާގައި އެކަލޭގެފާނު ގެންނަވާފައިވާ މާނަ ނޫން އެހެން މާނައެއް ނަގައި ޢާންމުންނާއި އަދި އޭރު ދިމިސްޤުގެ ވެރިކަމުގައިތިބި ފަރާތްތަކުގެ މެދުގައި ޖައްސުވައި އެކަލޭގެފާނު ގެ ބައެއް ދަރިވަރުންނާއެކު އެކަލޭގެފާނު ޖަލަށް ލެވުނެވެ. އެގޮތުން އެންމެ ފާހަގަކޮށްލެވޭ ބޭކަލަކީ މަޝްހޫރު އިލްމުވެރިޔާ އިބުނުތައިމިއްޔާގެ އެއް ދަރިވަރު ކަމަށްވާ އިބުނު ޤައްޔިމުލް ޖައުޒީއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ޖަލަށް ލެވުނު ކަމުގައިވިޔަސް އެކަލޭގެފާނުގެ ލިޔުންތެރިކަން ދިޔައީ އެންމެ ގަދަ ދުވެލީގައި ދުވަމުންނެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ގިނަ ލިޔުންތައް ލިޔުއްވާފައިވަނީ ޖަލުގައެވެ. މިއަދު މުޅި އިސްލާމީ އުއްމަތް ދެކޭ އެންމެ ނުފޫޒުގަދަ ލިޔުންތައް ލިޔުއްވި ޢިލްމުވެރިޔަކީ މިކަލޭގެފާނެވެ. ކުރިންވެސް ބަޔާންވިފަދައިން ޖަލުގައެވެ. މައުލޫމާތުތައް ބަލާނެ މަރުޖިއުތަކެއް ނުވަތަ ރެފަރެންސު ފޮތްތަކެއް ނެތިއެވެ. ދެކޭށެވެ. މިއަދު ކިޔަވާ ކުދިން ޢިބުރަތް ޙާސިލު ކުރަންވީ މިކަންކަމުންނެވެ. ނަމޫނާ ލިބިގަންނަން ވީ މިކަންކަމުންނެވެ.

( ކުރިން ބަޔާންވިފަދައިން އެކަލޭގެފާނުގެ ބޮލުގައި އެޅުވިފައިވާ ތުހުމަތުތައް ފަހުން ތަފުސީލު ކުރުމަށްޓަކައި ލަސްކޮށްލީއެވެ. )
އަދި 1328 ވަނަ އަހަރު އެކަލޭގެފާނަށް ލިޔުން މަނާ ކުރެވުނެވެ. އަދި ލިޔުމުގެ ހުރިހާ ވަސީލަތްތަކެއް އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން ނިގުޅައިގަނެވުނެވެ. އެކަމާއި އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިކަމަށްވަނީ " އެމީހުންނަށް އަހަރެން ޖަލަށް އެލެވުނީ އަދި ކިރިޔާއެވެ. " 

ނަމަވެސް މިޔާއެކު އެކަލޭގެފާނު ދެއަތް އުރާލައިގެން ހުންނެވީ އަކީ ނޫނެވެ. ދެއްޔާއި އަދިވެސް އެނޫންތަކެތީގައި އެކަލޭގެފާނު ސިޓީއާއި އަދިވެސް ރިސާލާތައް ( ކުދި ކުދި ފޮތްތައް) ލިޔުއްވާފައި ދިޔައީ ޖަލުން މިނިވަންވެގެންދާ މީހުންނާއި އަދިވެސް އެނޫން މަގުތަކުން ބޭރުކުރަމުންނެވެ. މިއަދު އަޅުގަނޑުމެންނަށް ފެންނަން މިއޮތް އިބުނު ތައިމިއްޔާގެ މައިފަތުވާ ސެޓުގެ ފަތުވާތަކުގެ ތެރޭގައި މިގޮތުން އެކަލޭގެ ލިޔުއްވާފައިވާ ލިޔުންތައް މިއަދާ ޖެހެންދެންވެސް ފެންނަން އެހުރީއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގައި ޖަލުގައި ހުންނަވައިގެން އެކި ފަރާތްތަކަށް ފޮނުވާފައިވާ ސިޓީތައްވެސް މިއަދާއި ޖެހެންދެން ފެންނަން އެބަހުއްޓެވެ.

އެކަލޭގެފާނު އަހަވާރަވުން


ކޮންމެ ނަފުސަކީވެސް މަރުގެ ރަހަ ދެކޭނެ ނަފުސެކެވެ. އެގޮތުން ކޮންމެ އިންސާނެއްގެ ހަޔާތުގައިވެސް މަރާ ބައްދަލުކުރުމަކީ މިދުނިޔޭގެ ތަބީޢީ ޤާނޫނޫތަކުގެ ތެރެއިން އެއްޤާނޫނެވެ. ޝެއިޚުލް އިސްލާމް އިމާމު އިބުނު ތައިމިއްޔާ އަވަހާރަވީ އެކަލޭގެފާނު ޖަލުގައި ހުންނަވަނިކޮށެވެ. މިލާދީ ސަނަތުން 13 ޖުލައި 1326 އިން ފެށިގެން އެކަލޭގެފާނުގެ އަވަހާރަވުމާއި ހަމައަށް އެކަލޭގެފާނު ހުންނެވީ ޖަލުގައެވެ.

އެދެމުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ގަލަންކޮޅާއި އަދި ލިޔެކިޔުމުގެ ސާމާނުތައް އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން ނިގުޅައިގަންނަންދެން އެކަލޭގެފާނު ވަރަށްގިނަ ލިޔުންތައް ލިޔުއްވާ ހެއްދެވިއެވެ. އަދި އޭގެފަހުންވެސް އެކަލޭގެފާނު ޖަލުގެ ފާރުތަކުގައި ގަލާއި އަދި ދެލި ބޭނުންކުރައްވައިގެން ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ. "އަލް-ހަމަވިއްޔާ" ނުވަތަ "އައް-ތަދްމޫރިއްޔާ"މި ފޮތް ނަކަލު ކުރެވިފައިވަނީ ޖަލުގެ ފާރުތަކުންކަމަށް ޑރ.ޢަބްދުﷲ އައްޒާމް ލިޔުއްވާފައިވާ ލިޔުމެއްގައި ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ.


އެކަލޭގެފާނު ޖަލުގައި ހުންނަވަނިކޮށް އެކަލޭގެފާނު އާލަސްކަންފުޅު ޖެހިވަޑައިގަތެވެ. ނަމަވެސް ޢާންމުންގެ ފަރާތުން އަތުވެދާނެ ހަމަނުޖެހުންތަކެއްގެ ސަބަބުން ވެރިކަމުގައި ތިއްބެވި ފަރާތްތަކުން މިކަން ސިއްރުކުރިއެވެ. ނަމަވެސް އެކަލޭގެފާނު އާލަސްކަންފުޅުޖެހުމާއިމާ އަވަހާރަވެވަޑައިގަތުމާއި ދެމެދުގައި މާ ގިނަ ދުވަސްތަކެއް ނުވެއެވެ.


އެކަލޭގެފާނު މިއާލާސްކަންފުޅުގައި އުޅުއްވަމުން އެކަލޭގެފާނުގެ ފަހު ނޭވާ މިދުނިޔެ މައްޗަށް ދޫކުރެއްވީ ޙިޖުރީ ސަނަތުން 728 ވަނަ އަހަރުގެ 20ވަނަ ވީ ޛުލްޤައިދާ މަހުއެވެ. އެއީ މިލާދީ ސަނަތުން 26 ސެޕްޓެމްބަރު 1328 ވަނައަހަރެވެ. މާތްﷲ އެކަލާގެފާނުގެ ފުރާނަފުޅަށް ހެޔޮރަޙުމަތް ލައްވައި އެކަލޭގެފާނަށް މަތިވެރިވެގެންވާ ނިޢުމަތްތައް ދެއްވާށިއެވެ.


އެކަލޭގެފާނުގެ އަވަހާރަވުމުގެ ޚަބަރު ލިބުމުން މުޅި ދިމިޝްޤު ހުއްޓުމަކަށް އައެވެ. ފިހާރަތަކާއި ބާޒާރުތަކާއި މަދަރުސާތައް ބަންދުކުރެވުނެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ފަސްދާނުލުމަށްޓަކައި މުޅި ދިމިޝްޤު ހާޒިރުވިއެވެ.


މިކަން ބަޔާންކުރައްވަމުން އަލްޙާފިޡު އަލްމުޙައްދިޘް އިބުނު ކަޘީރު އެކަލޭގެފާނުގެ ތާރިޚު ފޮތްކަމުގައިވާ އަލްބިދާޔަތު ވައްނިހާޔަތުގައި ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ.


" މުޅި ސަހަރުވަނީ ހުއްޓުމަކަށް އައިސްފައެވެ. ސުލްތާނުގެ ނައިބެއް ޙާޒިރެއް ނުވެއެވެ. ދެން ޖަލުގެ ހިންގުމާ ހަވާލުވެ ހުރި ނައިބު އެކަލޭގެފާނުގެ މަރުގެ ތައުޒިޔާ ދެންނެވުމަށް އައިސް އެކަލޭގެފާނުގެ ކައިރީގައި އިށީންދެވަޑައިގަތެވެ. އަދި އިބުނު ތައިމިއްޔާގެ ގާތްމީހުންނާއި އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިސް ބޭކަލުން ވަނުމަށްޓަކައި ދޮރުހުޅުވުމަށްފަހު އެބައިމީހުން ވެއްދިއެވެ. އެހުރިހާ ބޭކަލުން އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ވަދެ ކީރިތިކުރައްވައި އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ހަނދާން އާ ކުރައްވާ ހެއްދެވިއެވެ. ދެން އެބޭކަލުންވެގެން އެކަލޭގެފާނު ހިނަވައި ކަފުންކުރައްވަން ފައްޓެވިއެވެ.

 އެތަނަށް ވަނުމަށް ހުއްދަދެވުނީ އެކަލޭގެފާނު ހިނެވުމަށްޓަކައި ކޮންމެހެން ބޭނުންވާ ފަރާތްތައް އެކަންޏެވެ. އެބޭކަލުންގެ ތެރޭގައި އަޅުގަނޑުމެންގެ ޝައިޚު އަލްޙާފިޡު އަލްމިއްޒީއާއި އަދި އެނޫންވެސް ތަޤުވާވެރި މާތް ބޮޑެތި އިލްމުވެރި ބޭކަލުން ހިމެނިވަޑައިގަނެއެވެ. ޢިލްމުގެ އަހުލުވެރިންނާއި ތަޤުވާވެރި ބޭކަލުންނެވެ. ދެން އެބޭކަލުން އެކަލޭގެފާނުގެ ހަށިކޮޅާއެކު އުމަވީ މިސްކިތަށް ވަޑައިގަތެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޖަނާޒާއަށް އެތައްހާސްބަޔަކު ކުރިމަތިންނާއި ކަނާތުންނާއި އަދި ވާތްފަރާތުގަޔާއި އަދި ފަހަތުގައި އެތައްހާސްބަޔަކު ޖަމާވެފައިވެއެވެ. ދެން ކޮންމެވެސް މީހަކު ގޮވާލަމުން ދިޔައެވެ. "  ސުންނަތުގެ އިމާމުންގެ ޖަނާޒާ އޮންނަން ޖެހޭނީ މިފަދައިންނެވެ.

 " އެޔާއެކު މީހުންތައް ރުއިމުގެ އަޑު އިވެމުން ދިޔައެވެ. އަދި މެންދުރުވަޤުތު ޖެހުމުން މެންދުރުނަމާދު ކުރުމަށްފަހު ނައިބު ޚަތީބު އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ކަށުނަމާދުކުރުމަށް ތެދުވެވަޑައިގެންފިއެވެ. މިސްކިތުގެ ޚަތީބު އެވަގުތު ވީ މިސްރުގައެވެ. ދެން ނައިބު ޚަތީބު ނަމާދު ކުރައްވަން ފެއްޓެވުމާއެކު އެވަގުތު މީސްތަކުން މިސްކިތުގެ ތެރެއަށްއެކި ދޮރުތަކުން ވަދެ މިސްކިތް ފުރާލިއެވެ. އަދި މިސްކިތުގެ ސަފުތައް އަލްޚައިލު ބާޒާރާއި ހިސާބަށް ހުއްޓެވެ. "

އަލްޙާފިޡު އަލްބައްޒާރު އެކަލޭގެފާނުގެ ފޮތްކަމުގައި އަލް ޢުލަމާއުލް ޢުލިއްޔާގައި އެކަލޭގެފާނު ލިޔުއްވައެވެ.

" މީސްތަކުންނަށް އެކަލޭގެފާނުގެ އަވަހާރަވުމުގެ ޚަބަރު ލިބުމާއެކު، އެކަލޭގެފާނުގެ ޖަނާޒާއަށް ދިޔުމަށް ބޭނުންނުވި އެއްވެސް މީހަކު ނެތެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ޖަނާޒާގެ ކަންތައްތައް ފެށިގެން ނިމެންދެން އެބައިމީހުން ތިއްބެވެ. ނަތީޖާއަކަށްވީ ދިމިޝްޤުގެ ހުރިހާ ބާޒާރުތަކެއް ބަންދުކުރަންޖެހުމެވެ. 

އަދި ދިރިއުޅުމުގެ ހުރިހާކަމެއް އެދުވަހު ހުއްޓުމަކަށް އައެވެ. ގޮރުނުދޯރުން (ގަވަރުނަރުން)ނާއި، ވެރިންނާއި ޢިލްމުވެރިންނާއި، ފިޤުހުވެރިން އެކަލޭގެފާނުގެ ޖަނާޒާއަށް ޙާޒިރުވެވަޑައިގަތެވެ. އަދި އެއްވެސް ބަޔަކު ނައިސް ނުވާކަމަށް މީހުން ބުނަމުންދިޔައެވެ. އަހަރެންނަށް އެނގިފައިވާގޮތުން ތިންމީހަކު މެނުވީ ދިމިޝްޤުގެ ހުރިހާ އެންމެންވެސް ހާޒިރުވިއެވެ.

 އެތިންމީހުންނަކީ އިބުނުތައިމިއްޔާގެ ހަޔާތްޕުޅުގައި އެކަލޭގެފާނާއި ވަރަށް ދުޝްމަންކަން ބޭއްވި އެކަމުގައި މަޝްހޫރު ތިންމީހެކެވެ. އެބައިމީހުން ޙާޒިރުނުވެ ފިލީ އެބައިމީހުންގެ ފުރާނައަށް ބިރުން އެއްވެފައިވާ މީހުންގެ ކިބައިން ގެއްލުމެއް ލިބިދާނެތީއެވެ. "

ތާރީޚު ޢިލްމުވެރިން ބަޔާންކުރައްވާ ގޮތުގައި މި ޖަނާޒާއަށް އިމާމް އަޙުމަދުބިން ޙަންބަލްގެ ޖަނާޒާއަށް އެއްވި ވަރަށް މީހުން އެއްވިކަމަށް ބަޔާންކުރައްވައި އަޅާ ކިޔުއްވައެވެ. އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީ ޖަލުގައި ހުންނަވަނިކޮށްކަމަށްވާއިރު އަދި އެކަލޭގެފާނާއި ދެކޮޅަށް ސޫފީންނާއި އަދި އެނޫންވެސް ހަސަދަލައިގެން އުޅުނު ފަރާތްތައް އެދުވަސްވަރު ތަފާތު ވާހަކަތައް ފަތުރަމުން ދިޔުމާއެކުވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ ޖަނާޒާއަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ދެކޮޅުވެރިންނާއި އަދި އެތައްބަޔަކު ޙާޒިރުވުމުންވެސް އެނގެނީ އެކަލޭގެފާނަށް މީސްތަކުންގެ މެދުގައި އޮތް ލޯތްބާއި ހަމްދަރުދީއެވެ.

 އެކަލޭގެފާނު އެންމެ ފަހު ފަހަރު ޖަލުގައި ހޭދަކުރެއްވީ ދެ އަހަރާއި ތިންމަހެވެ. އަދި އެކި ފަހަރުމަތިން އެކިޖަލުތަކުގައި އެކަލޭގެފާނު 5 އަހަރު ހޭދަކުރައްވާފައިވެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ އަވަހާރަވި ޚަބަރު ފަހުން ލިބުނު މީހުންވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ މަރުގެ ޚަބަރު ލިބުނުވަރަކުން އެކަލޭގެފާނަށް ދިޔައީ ކަށުނަމާދު ކުރަމުންނެވެ. އެގޮތުން މިޞްރާއި އިރާޤާއި ޝާމުގެ އެތައް ރަށްތަކެއްގަޔާއި ބަޞަރާއާއި އަދި ތިބްރީޒު ފަދަ ރަށްތަކުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ކަށުނަމާދުކުރެވުނެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ފަސްދާނު ލެވުނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ބޭބޭފުޅު އަބްދުﷲގެ މަހަނާޔައި ޖެހިގެންނެވެ.

މާތްﷲ އެކަލޭގެފާނުގެ ފުރާނަފުޅަށް ހެޔޮ ރަޙުމަތްލައްވައި ސުވަރުގޭގެ މަތިވެރިވެގެންވާ ނިޢުމަތްތަކުން ނިޢުމަތް ދެއްވާށިއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ އިލްމުން ފުރިހަމަގޮތުގައި ފައިދާ ލިބިގަންނަ ބަޔެއްކަމުގައި އަޅުގަނޑުމެން ލައްވާ ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތް ކާމިޔާބު ކުރާ ބަޔެއް ކަމުގައި އަޅުގަނޑުމެން ލައްވާށިއެވެ. އާމީން

(ނުނިމޭ )