ނުބައިވެގެންވާ ޢިލްމުވެރިޔާ

ދަންނާށެވެ! މަތީ މަޤާމްތަކާއި ދަރަޖަތައް ލިބިގަތުމަށް އުޅޭ މީހާއަށް، އެކަން ޙާޞިލުވުމުގެ ކުރިން އެފަދަ މީހަކަށް ބޮޑެތި ގެއްލުންތައް ކުރިމަތިވެއެވެ. އެއީ އެކަމަށްޓަކައި ގަދައަޅާ ކުރަންޖެހޭ މަސައްކަތާއި އަދި އެކަން ދެމެހެއްޓުމުގައި އޭނާ ގަދައަޅާ އެދި އަދި އޭގެ ސަބަބުން އުފެދޭ ނާއިންސާފާއި ކިބުވެރިކަމާއި އަދި އެހެނިހެން ނުބައި ކަންތައްތަކެވެ.


ހަތަރުވަނަ ޤަރުނު ފެށިގެން އައިއިރު އުޅުއްވި ޢިލްމުވެރިޔެއް ކަމުގައިވާ އަބޫ ބަކުރު އަލް-އާޖުރީ (رحمه الله)، ޢިލްމުވެރިންގެ ސިފަތަކާއި ގޮތްތަކާއި ބެހޭގޮތުން ލިޔުއްވިއެވެ. އަދި މިފޮތަކީ މިމަވްޟޫޢަށް ލިޔެވުނު އެންމެ ފުރިހަމަ ލިޔުންވެސް މެއެވެ.

މިފޮތް ކިޔައިފި މީހަކަށް ސަލަފުންގެ ޢިލްމުވެރިންގެ ގޮތްތައް އެނގޭނެއެވެ. އަދި ސަލަފުންނާއި ޚިލާފު ބިދުޢީ ކަންތައްތައް އެނގިގެން ދާނެއެވެ.

އެހެންކަމުން އެކަލޭގެފާނު ނުބައި ޢިލްމުވެރިޔާ ތަފްޞީލުކޮށް ބަޔާންކޮށްދެއްވިއެވެ. އެގޮތުން ބަޔާން ކުރައްވަނީ، [އޭނާވަނީ ދުނިޔޭގެ ލޯތްބާއިހެދި އަޅުވެތިވެފައެވެ. އަދި ދުނިޔޭގެ މީހުންކުރާ ތަޢުރީފާއި ،ޤަދަރާއި އިއްޒަތާއި ހެދިއެވެ. ރީތި އަންހެނަކު ދުނިޔެއަށްޓަކައި ޒީނަތްތެރިވާ ފަދައިން އޭނާ ޢިލްމު ބޭނުންކުރަނީ ޒީނަތެއް ކަމުގައެވެ. އެކަމަކު އެޢިލްމު ޒީނަތްތެރި ކުރަނީ ޢަމަލު ކުރުމަކުން ނޫނެވެ.]

ތަފްޞީލުކޮށް މިވާހަކަ ބަޔާންކުރައްވަމުން އަދިވެސް ވިދާޅުވަނީ، [އެހެންކަމުން މިސިފަތަކާއި އޭގެ ވައްތަރުތައް ޢިލްމުން ފައިދާ ލިބިނުގަންނަ މީހާގެ ހިތުގެ ތެރޭގައި ގަދަކަން ހޯދައެވެ. އެހެން ކަމުން މިސިފަތައް އޭނާގެ ނަފްސުގެ އެތެރޭގައި ވާނަމަ އޭނާގެ ނަފްސު، މަޤާމާއި ދަރަޖަތަކަށް ލޯބި އުފެދޭނެއެވެ. އެހެން ރަސްކަލުންނާއި ދުނިޔަވީ މީހުންނާއި އެކު އިށީނުމަށް ލޯބި ކުރާނެއެވެ.

ދެން އޭނާ އެމީހުންގެ މުއްސަނދި ދިރިއުޅުމުގައި ބައިވެރިވުމަށް ލޯބިކުރާނެއެވެ. އެމީހުންގެ އަގުބޮޑެތި ހެދުންތަކާއި، އެމީހުންގެ އަރާމު ދަތުރު ފަތުރު ކުރާ ވަޞީލަތްތަކާއި، ޚާދިމުންނާއި، ފުރިހަމަ އަންނައުނާއި، އަރާމު އެނދުދާންމަތިތަކާއި އަދި މީރު ކާއެއްޗެއްސަށް ލޯބިކުރެއެވެ. އޭނާގެ ދޮރުމައްޗަށް މީސްތަކުން އެއްވެ ތިބުމަށް އޭނާ ލޯބިކުރާނެއެވެ. އަދި އޭނާއަށް މީސްތަކުން ކިޔަމަންވުމަށް އޭނާ އެދެއެވެ. އަދި އެންމެ ފަހުކަމަކަށް މިކަންތައް ޙާސިލު ކުރުމަށްޓަކައި ގާޟީއަކަށް ވާންޖެހޭތީ އޭނާ އެފަދަ މީހަކަށް ވުމަށްވެސް އެދެއެވެ.

އަދި މިކަން ކުރުމަށް ކުޅަދާނަ ވެގެންވަނީ ހަމައެކަނި ދީން ޤުރުބާންކޮށްގެން ކަމަށްވާތީ އޭނާ ވެރިންނާއި އެހީތެރިންގެ ކުރިމަތީގައި ނިކަމެތިވެއެވެ. އެމީހުންނަށް ޚިދުމަތްކޮށް އޭނާގެ މުދައު ހަދިޔާއެއްގެ ގޮތުން އެމީހުންނަށް ދެއެވެ. އެމީހުންގެ ގެތަކާއި ގަޑުވަރުތަކަށް ވަނުމަށްފަހު އެމީހުންގެ ކިބައިން ފެންނަ ނުބައި ޢަމަލު ތަކަށް އޭނާ ހަނުހުރެއެވެ.

ދެން މިހުރިހާ ކަމެއްގެ މައްޗަށް އޭނާ އެމީހުންގެ ނުބައި ޢަމަލުތަކަށް ތަޢުރީފުކޮށް، ބާޠިލް ފަތުވާއެއްގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް އެޢަމަލުތަކަކީ ރަނގަޅު ޢަމަލުތަކެއް ކަމުގައި ހަދައެވެ. އެއީ އެމީހުންގެ ކުރިމަތީގައި މަޤާމްގެ މަތިކަން ހޯދުމަށެވެ. އެހެން ކަމުން އޭނާ މިޢަމަލުތައް ހިންގުމުގައި ގިނަ ދުވަސްތަކެއް ހޭދަކުރުމުގެ ސަބަބުން، ނުބައިކަން އޭނާގެ އެތެރޭގައި ބިންވަޅު ނެގެއެވެ. ދެން އެމީހުން އޭނާއަށް ގާޟީގެ މަޤާމް ދެއެވެ. އަދި މިކަމުގެ ސަބަބުން ވަޅިއަކާއި ނުލައި އޭނާ ޤަތުލުކުރުން ފަދަވެއެވެ.]

ރަސޫލާ ( صلى الله عليه وسلم) ގެ ބަސްފުޅަށް ބަލައިލަމާތޯއެވެ. އެކަލޭގެފާނު (صلى الله عليه وسلم) ހަދީޘް ކުރައްވަނީ،
[ޤާޟީއެއްގެ ގޮތުގައި އައްޔަން ކުރެވިއްޖެ މީހަކު ވަޅިއަކާއި ނުލައި ޤަތުލުކުރެވިއްޖެއެވެ.]
ރިވާ ކުރެއްވީ އަޙުމަދު، އަބޫ ދާވޫދު (ނަންބަރު: 3564 / 1013 /3 ) އައްތިރިމިޛީ ވިދާޅުވަނީ މިޙަދީޘްގެ ސަނަދު ސައްޙަ ކަމަށެވެ.

އަދި އެމީހުން އޭނާއަށް އެފަދަ މަޤާމެއް ދިނުމުން އޭނާއަށް ވާޖިބުވަނީ އެމީހުންނަށް ޝުކުރުވެރިވުމެވެ. އެހެން ކަމުން އެމީހުން ނުރުހުންވާ ފަދަ ކަންތައް ނުކޮށް ހުރުމަށް އޭނާ ގަދައަޅާ މަސައްކަތް ކުރެއެވެ. އެއީ އެފަދަ ކަމެއްގެ ސަބަބުން އެމީހުން އޭނާ ވަޒީފާއިން ވަކިކޮށްފާނެ ކަމަށެވެ.

އެކަމަކު، އެންމެ މަތިވެރިވަންތަ އޭނާގެ އިލާހު ކޯފާވެދާނެކަމާއި މެދު އޭނާ ފަރުވާލެއް ނުބަހައްޓައެވެ. އެހެން ކަމުން އޭނާ ޔަތީމުންނާއި، ހުވަފަތް އަންހެނުންނާއި އަދި ނިކަމެތި ފަޤީރުންގެ މުދަލަށް ޚިޔާނާތްތެރިވެއެވެ. އަދި ﷲ ގެ މަގުގައި ޖިހާދު ކުރާ މީހުންނަށާއި މައްކާ އަދި މަދީނާގެ މާތްމީހުންނަށްޓަކައި ލިބިފައިވާ ފައިސާއަށް ވެސް ޚިޔާނާތްތެރިވެއެވެ. އަދި އެމުދަލަކުން، މުސްލިމު އެންމެންނަށް ޙިއްޞާވާ ފައިސާއަށް ވެސްމެއެވެ. އެކަމަކު އޭގެ ބަދަލުގައި އޭނާ އެފައިސާ ހޭދަކުރަނީ، ކާތިބުންނާއި، ވެރިންނާއި ޚަޒާންދާރުންނާއި ނޯކަރުން ރުއްސުމަށްޓަކައެވެ.

އެހެން ކަމުން އޭނާ ޙަރާމް އެއްޗެހި ކައި ޙަރާމް އެއްޗެހި ކާންދީ ހަދައެވެ. އަދި އޭނާގެ މައްޗަށްވާ ޙުއްޖަތް ވަރުގަދައެވެ. އެމީހެއްގެ ކިބައިގައިވާ ޢިލްމެއްގެ ސަބަބުން މިޞިފަތައް ލިބިގަތް މީހާއަށް ހަލާކު ހުއްޓެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން މިފަދަ ޢިލްމަކީ ރަސޫލު ﷲ (صلى الله عليه وسلم) އެކަމަކުން ރައްކައުތެރިކަމަށް އެދިވަޑައިގަތް ޢިލްމެކެވެ. އަދި އެކަމުން ރައްކައުތެރި ވުމަށް އަހަރެމެންނަށްވެސް އަމުރު ކުރައްވާފައިވެއެވެ.

މި ޢިލްމު ވަނީ ރަސޫލު ﷲ (صلى الله عليه وسلم) ގެ މިޙަދީޘްގައިވާ ފަދައިންނެވެ.
[ޤިޔާމަތް ދުވަހުން އެންމެ ގަދަފަދަ ޢަޛާބު ލިބެނިވި މީހުންގެ ތެރޭގައި، ﷲ ދެއްވި ޢިލްމުން މަންފާ ނުކުރި ޢިލްމު ވެރިޔާ ހިމެނެއެވެ.]
(ރިވާކުރެއްވީ އިބްނު ޢަބްދުލް ބައްރު، ޖާމިލް ބަޔާނިލް އިލްމް (162 /1 )

ރަސޫލު ﷲ (صلى الله عليه وسلم) ހަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ.
[އޭ ﷲ! މަންފާ ނުކުރާ ޢިލްމުންނާއި، ބިރުވެތިވުމެއް ނުވާ ހިތަކުންނާއި، ހަމަޖެހުން ލިބިގެން ނުވާ ނަފުސަކުންނާއި، އަދި އިޖާބަ ނުކުރައްވާ ދުޢާއިން އިބަ އިލާހުގެ ހަޟްރަތުން ތިމަން ރައްކައުތެރިކަމަށް އެދެމެވެ.]
(ރިވާކުރެއްވީ އަޙްމަދު، އަބޫ ދާވޫދު (ތަރުޖަމާ ވޮލިއުމް 1 ނ. 401)

އަދި ވެސް އެހެން ރިވާޔަތެއްގައި ވެއެވެ. ރަސޫލު ﷲ (صلى الله عليه وسلم) ހަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ.
[އޭ ﷲ! ހަތަރު ކަމަކުން އަޅު އިބަ އިލާހުގެ ހަޟްރަތުން ރައްކައުތެރިކަމަށް އެދެމެވެ. މަންފާ ނުކުރަނިވި ޢިލްމުންނާއި، ........]
(ޙަދީޘް ސައްޙަ ކުރެއްވީ އަލް ޙާކިމް އަދި އައްޛަހަބީ.)

އަދި ރަސޫލު ﷲ (صلى الله عليه وسلم) ޢާންމު ގޮތެއްގައި ވިދާޅުވެ އުޅުއްވިއެވެ.
[އޭ ﷲ! އިބަ އިލާހުގެ ހަޟްރަތުން މަންފާ ކުރަނިވި ޢިލްމު ދެއްވުމަށް އެދެމެވެ. އަދި މަންފާއެއް ނުވާ ޢިލްމުން ރައްކައުތެރިކަން ދެއްވުން އެދެމެވެ.]
(ރިވާކުރެއްވީ އަލް-އާޖުރީ ސަފްޙާ ނ.134 )

އަދި އިބްނު ޢަބްދުލް ބައްރު (162 /1 ) ގައި މިފަދައިން ވެއެވެ. [ﷲ ގެ ހަޟްރަތުން މަންފާ ކުރަނިވި ޢިލްމު ލިބުމަށް އެދޭށެވެ! އަދި މަންފާއެއް ނެތް ޢިލްމުން ރައްކައުތެރިކަމަށް އެދޭށެވެ!] އަދި ހަމަ މިފަދަ ރިވާޔަތެއް އުންމު ސަލަމާ (رضي الله عنها) ގެ ކިބައިން އިބްނު މާޖާ ވެސް ގެންނަވާފައިވެއެވެ.

މިގޮތަށް ބަޔާންކޮށްފައިވަނީ ހަތަރު ވަނަ ޤަރުނުގައި އުޅުއްވި އިމާމް އަބޫ ބަކުރު އަލް-އާޖުރީ (رحمه الله) އެވެ. އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 360 ގައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ދުވަސްވަރުގައި ފަސާދަ އިތުރުވެ ގިނަވެފައިވެއެވެ. އަދި ﷲ ފިޔަވައި އެއްވެސް އާރެއް ބާރެއް ލިބިގެންވާ އެހެން ފަރާތެއް ނުވެއެވެ.


އަލް ޙާފިޒް އިބްން ރަޖަބް އަލް-ހަންބަލީ (رحمه الله)